YouTube платформасында немістердің тойда қазақ әндерінен попури айтып жатқаны таспаланған видео бүгінде 4 млн қаралым жинаған. Одан бөлек, олар орындаған «Шудың бойында» әні 3,4 млн, ал «Ақ сәулем» әні 1,7 млн рет тыңдалған. Тоқсаныншы жылы Қазақстаннан тарихи Отаны – Германияға көшіп кеткен Пауль Фридрих пен Ольга Каспер – бүгінде Еуропада танымал дуэт. Кейінгі он бес жылда сыртта қазақ әндерін насихаттап, Германияда өтетін той-томалақтардың көркін келтіріп жүрген екеуіне «Достық» ордені мен «Шапағат» мемлекеттік медалі табыс етілген. Елден кеткеніне отыз бес жыл өтсе де, қазақ тілін, музыкасын биікке көтеріп жүрген Пауль Фридрихке хабарласқан едік.

– Көпшілік Германияға қоныс ау­дар­ған немістердің той-томалақтары сіз­сіз өтпейтінін, тіпті мерекелеу күнін сіз­ге бола ауыстыратынын айтады. Гер­­­­манияда көп тапсырыс алатын сіз бас­тапқыда Қазақстанда да танымал бола бастағаныңызды білмепсіз де. Сол рас па?

– Расында да білген жоқпын. «Однок­лас­сники» желісінен бір танысым хабар­ла­сып: «Пауль, сен Қазақстанда танымал бо­лып кеттің ғой» деп жазды. Қарасам, «Той жы­ры» видеосының астына көпшілік ыс­тық лебізін жазып кетіпті. «Бұл кім? Аты-жө­ні қалай?» деп танысқысы келіп, ізде­ген­дер де бар. Арасында өзіміздің ақсуаттықтар да бар. Мен 1977 жылы сол кездегі Семей облысы Ақ­суат ауданында дүниеге келдім. Онда орыс мектебінде оқыдым, дегенмен қазақтармен доп теуіп, қой бағып жүріп, қазақ тілін ерте жастан жетік меңгеріп алдым. Одан бөлек, ау­дандағы Абай Құнанбайұлы атындағы му­зыкалық мектепте бес жыл білім алып, баян сыныбын бітірдім. 1995 жылы неміс­тер­ді тарихи Отанына шақырған арнайы бағ­дарламаға құжат тапсырып, ақыры Гер­манияның Фетха кентіне қоныс аудар­дық. 

– Бастапқыда жаңа ортаға үйре­ні­сіп кету қиын болғаны анық... 

– Әлбетте, қиын болды. Қазақстанның кең байтақ даласында өсіп-өнген біз бәрі жа­бық, көшелері тарлау жерге бой үйрету оңай­ға соқпады. Біз – басқа немістерміз. Олар – тіптен басқа немістер. Біз оларды, олар бізді түсінбей, дал болдық. Біз шваб диалектісінде сөйлесек, олар жоғары неміс тілінде сөйлейді. Кейін біз ол тілді де мең­гердік. Бейімделу процесіне бас-аяғы алты жыл уақытым кетті. Кейін әкем мен шешем жұ­мысқа шықты. Ал мен ұстаның оқуын оқы­дым. Сосын жұмысқа тұрдым. Жұмыс­тан келген соң үйде үнемі баян тарта­тын­мын. Негізі, мен – музыкасыз жүре алмай­тын жанмын. Ақсуатта көрші қыздар «Пав­луша, бізге баян тартып берші» деп кө­шеге шақырып алатын. Ол уақытта аула­да түрлі концерт жасайтын едік. Мен ор­та­да баян тартып отырамын. Қыздар біресе би билейді, біресе ән айтады. Бәріміз де өріс­тен қайтқан қойды қамауға жауап­ты­мыз. Сол қойлардың алдынан шығып, кон­­­­цертпен күтіп алатын едік (күліп). Қой қа­маған соң да, концертімізді жалғастыра бере­тінбіз. Көше жақта бір лашық бар-тын. Қыз­дар сол лашықтың үстін сахна деп елес­тетіп, ән айтады. Мен төменде сүйе­мел­деп тұрамын. Көршілер ду қол шапалақтап, тиын-тебен беретін. Сол сәттер әлі күнге дейін көбінің есінде екен.

– Германияның той-тома­лақ­тарында қай кезден бастан ән айта бастадыңыз?

– Германияға көшкенге дейін ауданда үл­кен оркестрде ойнап, хор солисі бол­ған­мын. Оның бәрі оңай ұмытыла салмайды ғой. Бір күні бұлай жүре бергенше, тойларға шығып, ән айтқаным дұрыс болар деп шеш­тім. Ол үшін маған синтезатор мен гитара қа­жет. Ақша жинап, екі аспапты сатып ал­дым. Алғашында синтезаторға «Аспанда тыр­налар барады, айлар жылдарға толады» әнін айтып көрдім. Бірде «Дос-Мұқасан» то­бының әйгілі «Той жыры» әнінің мину­сов­касын тауып алдым. Ол әнге клип әзір­леп шығардым. Ол туындым ел ішіне «ви­рус» болып таралып кетті. Ақырында, та­ны­мал бола бастадым. Сосын «Астапурай», «Құ­далар» әнін орындадым. Ол туындылар да көп сұралды. Сөйтіп жүргенде Ольгамен бі­рігіп тойға шығуды қолға алдық. Ольга – Көкшетаудың тумасы. Германияға көшіп келгелі бері ол өз жағында, мен өз жағымда қа­­зақ музыкасын дәріптеп, орындап жүр­дік. Бірде оның музыканты ауырып қалып, оның орнына шығып бердім. Содан бері екеуі­міз той-концерттерге бірге шығып жүр­міз. Біз тапсырыс алған бірінші тойда «Дос-Мұқасанның» «Той жыры» әнін айт­қан­быз. Тойға жиналған, бала кезінде, боз­бала шағында, есейген шақта Қазақ­стан­нан Германияға қоныс аударған ұрпақ­тар ән басталған тұста-ақ «Мына әнді бала кез­ден білемін ғой!», «Бұл ән – менің жас­тық шағымның куәсі» деп таң-тамаша бо­лып, бізбен бірге айтып шықты. Ізінше бізге ал­ғыс жаудыртып, алғашқы тойымыз жо­ғары деңгейде өтті. Осыдан кейін репер­туарымызға қазақ әндерін көптеп қосу ке­рек екенін түсіндік. «Ақ сәулем», «Махаб­бат жоқ», «Шудың бойында» әндерін жаз­дық. Бұл әндерді орындаған соң, танымал­ды­ғым арта түсті. 

– Тойға тек қазақ әндерін айтқызу үшін шақырады десек, қателесемін бе?

– Қателеспейсіз. Тек қазақ әндерін айту үшін шақырады. Орысша тыңдағысы жоқ. Кеш­ке дейін қазақша ән айтып шығамыз. «Ас­панға қараймын», «Шудың бойында», «Ақ сәулем», «Той жыры» композицияларын біз­дің немістер сүйсініп тыңдайды. Қа­зақ­станнан қоныс аударған немістерден бө­лек, осында көшіп келген орыстар да «Бізге келіп, бір-екі қазақша ән айтып бересіз бе?» деп тойларына шақырады. Бір күні Қазақ­стан консулдығының өкілдері хабарласып, «Біздің іс-шараға келіп, «Шудың бойында» әнін айтып бересіздер ме?» деп қолқа сал­ды. Біз ол әнді үш тілде, қазақша, неміс­ше жә­не орысша аударып айтып бердік. Кейін өзі­міз Наурыз мерекесін атап өтуді қолға ал­дық. «Наурыз тойлағалы жатырмыз» деп ха­барлағаным сол-ақ екен, бір аптаның ішін­де билеттер өтіп кетті. Ол мерекеге Германияның әр бұры­шы­нан үш жүзге жуық адам жиналды. Көп­ші­лігі шапан мен тақия киіп алған. Нау­рыз­ды елдегідей нағыз мереке деңгейінде атап өттік. Қазақша хит әндерді орындап, арқа-жарқа болдық. Қайтарда алғысты қарша боратқан көпшілік «Келесі жылы тағы бола ма?» деп сұрап, осы бастан орынға тапсы­рыс беріп қойды. Биыл, бұйырса, тура 22 наурыз тағы мереке ұйымдастырмақпыз. Қазақстаннан Адам деген әнші келіп, үлкен концерт қоямыз. Айтпақшы, бізге қазақ әндерін бүкіл Германияға насихатта­ға­ны­мыз үшін елден марапат бұйырды. Елшілік өкілдері бізді арнайы Берлинге шақырып, салта­нат­ты түрде марапаттады. Ольгаға «Шапағат» мем­лекеттік медалін тақты. Ал мен ІІ дең­гейлі «Достық» ордені иегері атан­­дым. Сен­бессіз, алайда мен – бұл ор­ден­ді алып тұрған екінші неміс екенмін. Маған дейін мұнда ішкі экономика министрі болған бір қайраткер алған екен. Мен сол үшін өте қуа­ныштымын. 

– Әлеуметтік же­лі­де біз­ден көшіп кеткен не­міс­тер­дің Қа­зақстанға, қазақ хал­­қына алғыс айтқан сәті таспаланған ви­део­ларды көптеп та­­буға болады. Ол ви­­­деолардың ас­ты­на қазақтар­дың ая­май тілек жаз­ға­нын оқып көңіліңіз бо­­саған сәттер бол­ған шы­ғар. 

– Немістер мен қазақтар қиын, сөйте тұра бейбіт заманда бірге өскен соң, бір-бірі­­мен мәңгіге «байланыста» болады. Не­міс­­тер қазақша жетік білді, неміс тілін бес­ке білген қазақтар да болды. Бір-бірінің ұлтын, ділін сыйлады. Сондықтан әрине, мұн­дағы немістер өткенге көз тастап, сағы­нады ғой. Менің клиптерімнің астында сан мыңдаған пікір жазылған. Оқып отырып, көзіңе жас келеді. Пікір жазған қазақтар­дың көбі «Неміс көршілеріміз бізбен бәрін бө­лісетін...» деп естен кетпес естеліктерін жа­­зады. Ол – рас. Қазақтар да бізден еш­теңе­ні аямайтын. Көршіміз Бағлан апай жеті шелпек пісірген сайын бізге әкеліп бере­тін. Анам да бірдеңе пісірсе, оларға апа­рып береді. Менің әкем қазақша таза сөй­лейді. Ол ауданда тұрғанда Қытай қазақтарымен жақын араласты. Сондықтан жергілікті қазақтардың ғана емес, олардың көшу тарихын да жақсы біледі. Жалпы, Ақ­суаттан қоныс аударған немістер бас қоса қалса тек қазақша сөйлеседі. Олар қа­зақ тілін ұмытқысы келмейді, сол үшін жиналған сайын сол тілде шүйіркелеседі. Қазақ тілін сақтап қалғанымыз өз алдына, біз көшіп кеткенімізге отыз бес жылдан астам уақыт өтсе де, қазақтың ұлттық та­ғам­дарын да ұмытқан емеспіз. Қазақ­тардан не үйрендік, соны осында алып келдік. Жергілікті немістер мүлде басқа тамақ жейді. Ал біз дәмі тіл үйіретін бауырсақ, қа­зақша ет, қуырдақ әзірлеп жейміз. Мыса­лы, мен арада отыз бес жыл өтсе де, құрт­тың дәмін ұмытқан емеспін. Біле білсеңіз, құрт – осында көшіп келген немістер үшін әлі күнге дейін Қазақстанның ақ алтыны. Қа­зақстаннан келетіндерге «Ештеңе де ке­рек емес. Құрт ала келсеңдер болғаны» дейміз. Германияда қазы жасап сататындар же­терлік. Қымыз әзірлейтін де маман ба­рын білетін боларсыз. Тек құрт жасалын­бай­ды. Құрт – біз үшін жай ғана тағам түрі емес, құнды нәрсе. Елден кеткен немістерге туған жерін еске түсіретін атрибуттың әрбірі қымбат. Әр немістің үйінде Қазақстан шоколадын, Қазақстанның Туын табасыз. Ал қазақша ет әзірлесе – үйінде үлкен мереке. Оны міндетті түрде видеоға тү­сіріп, әлеуметтік желіге салу керек. Онсыз болмайды (күліп). Ақсуаттан тоқсаныншы жылы көшіп келгендер қазақша таза сөйлейді деп айттым ғой. Олар беташар, бата беру секілді қазақтың салт-дәстүрін де берік ұстанады. Үйдің үлкені бата бер­мейінше ешкім тамақтан дәм тата алмайды. Ақсуаттықтар демекші, мені көпшілік Ида Васильевнаның ұлы деп таниды (күліп). Менің анам – Қазақстанға еңбек сіңірген мұғалім. Сосын маған әлдебіреу «Павлуша» десе, елең ете қаламын. Бірден біздің жақтан, Ақсуаттан екенін білемін. Себебі біздікілер мені осылай атайды.

– Соңғы берген сұхбатыңызда «Қа­зақ­тың музыкалық колоритін сақтау – біздің парызымыз» деген екенсіз. Қазақстанға келіп концерт қоймақ та болыпсыз.

– Иә, бұл – менің парызым. Қазақстан – туған жеріміз. Кіндік қаным тамған жер. Мұндай қасиетті жердің тілінде сөйлеп, әнін орындау – мен үшін мақтаныш. Өткен жылы Қазақстанға келіп, концерт қойып, ел ішін араламақ болғанбыз. Оған ондағы көп елді мекендегілерді дүрліктірген су тас­қынына бола бұл ойымыз іске аспай қалды.

– Қазақстаннан көшкелі бері елге келе алдыңыз ба?

– Жоқ. Елге бармағаныма отыз бес жыл болды. Қатты барғым келеді. Алайда уақыт тап­шы. Біле білсеңіз, біздің күнтізбеміз бір жылға алдын жоспарланған. Қазақстанға бару үшін кемі бір айымыз бос болуы керек. Ту­ған-туыс, көрші-қолаң, дос-жарандары­мыз­ды аралап шығуға көп уақыт керек. Қа­зақтар көптен бері көрмеген қонақты бір күнде жібере салмайтынын жақсы білесіз ғой. Мен негізі бір рет Қазақстанға бар­ғанмын, алайда бақылау пунктінен ары аспадым. Төлқұжатымды ұмытып кетіппін. Әуежай сыртында мені елу шақты адам күтіп тұр. Мен Түркия арқылы ұшып кел­дім. Ал бізге Түркияға бару үшін төлқұжат қажет емес, арнайы карточка болса бол­ға­ны. Ал Алматы әуежайындағылар төлқұжат талап етіп тұрып алды. Содан не керек,  Алматының әуежайынан аспасам да, туған жердің топырағын бір сүйіп, Германияға қайта ұшып келдім. Бұйырса, елу жасыма дейін бір барсам деген арманым бар. 

 

Сұхбаттасқан: Әлия Тілеужанқызы

Дереккөз: turkystan.kz