2024 жылдың 1 сәуірінде Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігіне қарасты «Отандастар қоры» коммерциялық емес акционерлік қоғамы мен Қазақстан Республикасының Ұлттық музейі бірлесіп ұйымдастырған «Өзбекстан қазақтарының рухани мұрасы: жинау, сақтау, зерттеу» атты жобасының қорытындысы талқыланған дөңгелек үстел өтті. Бұл іс-шараға Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенат және Мәжіліс депутаттары, қоғам қайраткерлері, ғалымдар мен шетелден келген қонақтар қатысты.

Қазақстан мен Өзбекстан – тамыры бір, тағдырлас, тату көрші мемлекеттер. Өзбекстан Республикасының Cтaтиcтикa жөнiндeгi мeмлeкeттiк кoмитeтiнiң мәлiмeтiнe сәйкес Өзбeкcтaн xaлқының жaлпы caнынaн (34 558 900 aдaм) қaзaқтaр 2,2% нeмece 821 200 aдaмды құрaйды.

Жоба шеңберінде Өзбекстан Республикасының Ташкент және Науаи облыстарындағы қазақтардың рухани мұралары жинақталып зерттелді. Нәтижесінде, қазақ халқының рухани мұрасын ұстанушы 50 ге тарта көзі тірі мұрагермен (адаммен) тікелей жүздесіп, (орындаушылық өнерді, әдет-ғұрып, салт-дәстүрге байланысты) 250 ден астам аса құнды материалдар (музыкалық шығарма, ауыз әдебиетінің үлгілері т.б.) (видео, аудио, фото форматта) жазылып  сақталды. Сонымен қатар Өзбекстандағы қазақтардың этнографиясының нышаны болатын, 15-ке жуық тұрмыстық жәдігерлер Ұлттық музей қорына алынды.

«Отандастар қоры» КеАҚ Президенті Абзал Сапарбекұлы:

Бұл салтанатты іс-шара Қазақстан мен шетелдегі қазақ диаспоралары арасындағы рухани көпірді нығайтуға және олардың мәдениетін әлемге танытуға бағытталған маңызды қадам болды. Қонақтар мен сөз сөйлегендер Өзбекстандағы қазақтардың рухани мұрасын зерттеу және сақтау жұмыстарының маңыздылығын баса айтты. Осы іс-шара арқылы қатысушылар шетелдегі қазақтардың мәдениетін, әдет-ғұрпын және өнерін Қазақстанға жақындастыру және олардың мұрасын болашақ ұрпаққа жеткізу жолдарын талқылады.

ҚР Ұлттық музейінің директоры Айбек Жексеналыұлы:

Бұдан басқа, дөңгелек үстелде атап өтілгендей, шетелдегі қазақтардың рухани мұрасын жинақтау және зерттеу жұмыстары тек Қазақстан мен Өзбекстандағы қазақтарға ғана емес, сонымен қатар Ресей, Қытай, Моңғолия сияқты басқа елдердегі қазақ диаспораларына да жүргізілуі тиіс. Бұл жобалардың мақсаты - қазақ халқының бай рухани мұрасын түгендеу, сақтау және зерттеу арқылы ұлттық идентификацияны нығайту және Қазақстандық мәдениеттің жаһандық деңгейде танымал болуына үлес қосу.

Дөңгелек үстелге ҚР Парламенті Сенат және Мәжіліс депутаттары Ә.Сатвалдиев, А.Толамисов, Б. Керімбек, Челябинскідегі қазақ мәдени орталығының басшысы А. Беркімбаев драматург, жазушы Ұ.Нұрғалымұлы т.б. зиялы қауым өкілдері қатысты.

Жиында сөз алған ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Жанарбек Садықанұлы елімізде материалдық емес құндылықтарды түгендеу түбегейлі жолға қойылмағанын, арнайы заңның қажеттілігін тілге тиек етті.

Халықаралық Түркі академиясының сарапшысы, белгілі фольклортанушы ғалым Ақеділ Тойшанұлы экспедицияда жинақталған мұраның маңыздылығын, бізде ұмытыла бастаған кейбір салт-дәстүрдің осы сапардан табылғанын ғылыми жетістік деп бағалады.

Белгілі түрколог Қаржаубай Сартқожа шетелдерде сақталған рухани мұрамызды елге қайтару мәселесін қозғады. Атап айтқанда, кезінде Қытайда қазақ тілінде жарық көрген көптеген газет-журналдың елге жетпей қалғанына қынжылды. Сондықтан бүгінгі замануи техникалық жетістіктерді пайдалана отырып көшірмелерін қазақ оқырмандарымен қауыштырсақ деген тілегін білдірді.

Белгілі ақын, жазушы Сұраған Рахметұлы көшпенділердің әскери ұрыс тәсілдерінің қазақтың тілдік қолданысында сақталғанын, жорық кезіндегі азық-түлік тағамдарының пайдалану әдістері тәрізді ғылыми зерттеулердің қажеттілігіне тоқталды.   

Еуразия Ұлттық университетінің доценті, мәдениеттанушы ғалым Құралай Серғабылқызы шетелдік сериалдар сияқты, бізге де ұлттық құндылықтарды киноларымызға сіңіру керектігін, әсіресе балаларға арналған анимациялық фильмдерге ауадай қажет екендігін айтты.   

Орынбордағы Халықаралық Қазақ тілі қоғамының басшысы Сауле Таикешева бұл жобаның өзектілігіне тоқталып, алдағы уақытта осындай іс-шараларды шетелдегі қандастар арасында кеңінен насихаттауды ұсынды.   

Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Ғалиасқар Төлендіұлы мәдени-рухани мұрамызды жастарға бүгінгі заманға сай түрлі платформаларда кешенді түрде ұсыну керектігін, интернет кеңістіндегі жастардың бетін ұлттық мұраға қалай да бұру мәселесін сөз етті. 

ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Үнзила Шапақ ұлттық құндылықтарды дәріптеуде Моңғолия, Жапония сияқты елдердің дәстүрін ұстансақ деген пікірін білдірді. Атап айтқанда, олардың салтанатты жиындарға ұлттық киіммен баратынын, ерекше құрметтейтінін мысал етті.

ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Болат Бақбергенұлы  шетелдегі қазақтардың мұрасы бойынша жинақтаушы мұрагерлердің картасын жасақтап, сол бойынша жүйелі зерттеу жұмыстарын жүргізу керектігіне баса назар аударды.

Шарада депутаттар мен ғалымдар Отандастар қорының шетелдегі қазақтармен болған рухани саладағы жұмыстарына жоғары баға беріп, алдағы уақытта да осындай жобалардың жүзеге асуының маңыздылығына тоқталып, өз ұсыныстарын ортаға салды.

Дөңгелекті үстелді қорытындылай келе, рухани мұраны түгендеуге қатысты өзекті ұсыныстар айтылып, ғылыми экспедиция жетекшісі Ардаби Маулеттің жұмысына жоғары баға берілді. Өзбекстан еліндегі қандастардың мұрасына байланысты жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижесінде жыл соңына дейін ғылыми еңбек жарық көрмек.

• Дөңгелек үстел туралы жарияланған ақпараттар:
• https://turkystan.kz/article/241632-ekspediciya-zbekstan-aza-taryny-ruhani-m-rasy-zhan-zha-ty-zertteldi
• https://baq.kz/ozbekstan-qazaqtarynyn-ruhani-murasy-zertteldi-327486/
• https://aikyn.kz/264855/ozbekstan-k-azak-tary--250-den-astam-k-u-ndy-material-zhazylyp--sak-taldy
• https://azattyq-ruhy.kz/society/68338-astanada-ozbekstandagy-kazaktardyn-rukhani-murasyn-zertteu-zhaiy-talkylandy
• https://egemen.kz/article/361318-materialdyq-emes-muralardynh-mol-qaynary