Әлемдік тәжірибе елдердің экономикалық дамуының тиімді құралдарының бірі ұлттық мүдделерді ілгерілетуде шетелдегі диаспораларға қолдау көрсету екенін дәлелдеп отыр.

Шетелдердегі қазақ диаспоралары туған жерімен мәдени байланыстарды сақтауда, шекаралық сауданы дамытуда және ұлттық бірегейлікті сақтауда маңызды рөл атқарады. Жаһандану және ұлттық шекараларды белсенді кесіп өту жағдайында бұл диаспоралар Қазақстанның экономикалық мүдделерін ілгерілетудің де, мәдени және рухани құндылықтарды сақтаудың да маңызды құралына айналып отыр, деп хабарлайды inbusiness.kz. Соңғы жылдары халықаралық саудадағы және мәдени дипломатиядағы диаспоралардың рөліне көңіл бөлінуде, бұл қазақ қауымдастықтарының табысты практикасымен қатар, басқа елдердің тәжірибесін де егжей-тегжейлі талдауды талап етеді.

Қазақ диаспоралары: негізгі орталықтары және олардың экономикалық дамуға қосқан үлесі

Қазақ диаспоралары әлемнің көптеген елдерінде орналасқан, бірақ ең маңызды қауымдастықтар Қытайда, Ресейде, Өзбекстанда, Түркияда, сондай-ақ Еуропа мен Солтүстік Америка елдерінде шоғырланған. Шетелдегі қазақстандық диаспоралар туған өлкемен экономикалық және мәдени байланыстың маңызды арнасы болып табылады, әсіресе шекаралық сауда жағдайында. Мысалы, Қазақстан мен Қытайдың шекаралас аймақтары Қытайдың Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданында тұратын қазақ диаспорасы белсенді атсалысатын экономикалық алмасудың негізгі орталықтарына айналды.

Қазақ диаспораларының экономикалық белсенділігі ауыл шаруашылығы, тоқыма және жеңіл өнеркәсіп, сондай-ақ шағын және орта бизнес сияқты салалардағы сауданың дамуына ықпал етеді.Мысалы, 2023 жылғы жағдай бойынша Қазақстан мен Қытай арасындағы тауар айналымының көлемі 25 миллиард доллардан асты және бұл тауар айналымының едәуір бөлігін қазақ диаспорасы өкілдерінің қатысуымен өтетін шекаралық сауда құрайды. Шекаралас аймақтарда көптеген шағын және орта кәсіпорындар қазақстандық кәсіпкерлердің қолдауының арқасында жұмыс істейді, бұл елдер арасындағы экономикалық байланысты нығайтуға септігін тигізеді.

Трансшекаралық сауда Қазақстан мен оның көршілерінің экономикасында маңызды рөл атқарады. Қытайдағы Шыңжаң, Ресейдегі Алтай өлкесі және Өзбекстанның оңтүстік облыстары сияқты қазақтар дәстүрлі түрде көп шоғырланған аймақтарда қазақ диаспораларының бұл сауданың дамуына қосқан үлесі ерекше. Бұл аймақтар тарихта сауда айналымының орталықтары болды, бұл диаспораларды сауданың белсенді қатысушыларына айналдырады.

Маңызды мысал ретінде Шыңжаңдағы қазақ диаспорасының қазақстандық кәсіпкерлермен қарым-қатынасын айтуға болады. Ауыл шаруашылығы өнімдерін, тоқыма және басқа да тауарларды өндірумен және экспорттаумен айналысатын бірлескен кәсіпорындардың саны көп. Қытайдың Қоғамдық ғылымдар академиясының мәліметінше, бұл аймақтан шығарылатын экспорттың 70 пайызға жуығы Орталық Азия елдеріне, соның ішінде Қазақстанға жөнелтіледі және бұл үдеріске қазақ диаспорасының өкілдері белсенді қатысуда.

Тағы бір мысал, Ресейдегі қазақ диаспорасының шекаралық саудаға қосқан үлесі. Қазақстан мен Ресейдің құрлықтағы ең үлкен шекарасы бар, шекаралас аймақтар сауда-экономикалық салада белсенді өзара әрекеттеседі.2022 жылғы жағдай бойынша Қазақстан мен Ресей арасындағы тауар айналымы 24 миллиард доллардан астамды құрады, бұл үдерісте Ресейде тұратын қазақстандық кәсіпкерлер маңызды рөл атқарады. Ресейдің оңтүстігіндегі шекаралық нарықтар мен логистикалық орталықтарды негізінен диаспоралар қолдайды, бұл екі ел арасындағы тұрақты сауда қатынастарын орнатуға ықпал етеді.

Диаспоралық қауымдастықтарды қолдаудың халықаралық тәжірибесі

Басқа елдер өз диаспораларын экономика мен сыртқы экономикалық байланыстарды дамытуға тартудың табысты тәжірибесін көрсетуде. Соның бір мысалы ретінде өз диаспорасын шетелде ұлттық экономикалық мүдделерді ілгерілету үшін белсенді пайдаланатын Қытайды айтуға болады. Дүние жүзіндегі ең үлкендердің бірі саналатын қытай диаспорасы 50 миллионға жуық адамды құрайды және халықаралық саудаға белсенді қатысады. Ол экспорт-импорт операцияларын қолдауда, логистикалық желілерді құруда және Қытайға инвестиция тартуда маңызды рөл атқарады.

Қытай диаспорасы Азия, Еуропа және Африка елдерін байланыстыратын «Белдеу және жол» бастамасының негізгі ойыншысына айналды. Қытай өзінің диаспорасы арқылы елдің экономикалық әлеуетін айтарлықтай арттыратын байланыс және сауда арналарын құра алды. Қытайдың Сауда министрлігінің мәліметі бойынша, Қытайдың шетелдегі инвестициялық жобаларының шамамен 70%-ы қытайлық диаспоралық желілерді тартады, бұл олардың халықаралық экономикадағы рөлінің маңыздылығын көрсетеді.

Тағы бір мысал, Pravasi Bharatiya Divas сияқты әртүрлі бағдарламалар арқылы өз диаспорасын белсенді түрде қолдайтын Үндістан, жыл сайын экономикалық байланыстарды орнату үшін әлемнің әртүрлі бөліктерінен үнділік кәсіпкерлерді тартады. Үнді диаспорасы IT-индустриясында, тоқыма және фармацевтикада маңызды рөл атқарады, бұл Үндістанның халықаралық сауда байланыстарын нығайтуға көмектеседі.2020 жылы Үндістанның Сыртқы істер министрлігінің мәліметі бойынша, үнді диаспорасы экономикаға 80 миллиард доллардан астам үлес қосты, бұл оны әлемдегі ең маңызды диаспоралық желілердің біріне айналдырды.

Қазақстан осы сәтті мысалдарды өз диаспораларымен экономикалық өзара іс-қимылды нығайту және оларды трансшекаралық сауданы дамытуға белсенді тарту үшін пайдалана алады. Мемлекеттік органдар мен шетелдегі қазақ қауымдастықтары арасында елдің сыртқы экономикалық позициясын нығайтуға негіз бола алатын тығыз экономикалық байланыстар құру бастамалары бар.

Шетелдегі мәдени бастамаларды БАҚ қолдауы

Шетелдегі қазақтардың ұлттық болмысын сақтаудағы маңызды міндеттердің бірі – тілді, салт-дәстүрді сақтауға бағытталған бұқаралық ақпарат құралдарын қолдау мен мәдени бастамаларды дамыту. Мәдениет диаспоралар мен туған өлкелер арасындағы байланысты сақтауда маңызды рөл атқарады, ал БАҚ құралдары бұл процесте қуатты тетік болып табылады.

Қазақ қауымы көп елдерде жұмыс істейтін қазақ мәдени орталықтары шетелдегі мәдени бастамаларды қолдауда маңызды рөл атқарады. Бұл орталықтар қазақ тілі мен мәдениетін насихаттау мақсатында мәдени іс-шаралар, фестивальдар, танымдық бағдарламалар мен іс-шаралар ұйымдастырады. Мәселен, Түркияда ұлттық құндылықтарды жастар арасында белсенді түрде насихаттап, Қазақстанмен байланысты нығайтып жүрген бірқатар қазақ мәдени орталықтары бар.

Заманауи ақпарат құралдары да қазақ диаспораларына мәдени тамырларды сақтауға мүмкіндік береді.Әлеуметтік желілер, YouTube арналары мен онлайн платформалар Наурыз мейрамын немесе Қазақстанның Тәуелсіздік күнін тойлау сияқты мәдени іс-шараларды шетелде тұратын қазақтар арасында таратудың маңызды құралына айналды. Атап айтқанда, қазақ мәдениетіне арналған онлайн шаралар әлемнің түкпір-түкпірінен мыңдаған көрермендерді тартады, бұл мәдени бірегейлікті нығайтуға және рухани құндылықтарды сақтауға көмектеседі.

Ұлттық бірегейлікті нығайтудағы диаспоралардың рөлі

Қазақ диаспоралары экономикалық процестерге қатысып қана қоймай, ұлттық бірегейлікті Қазақстаннан тыс жерлерде сақтау мен таратуда маңызды рөл атқарады. Жаһандану жағдайында көптеген қауымдастықтар ассимиляция мәселесімен бетпе-бет келіп отыр, дегенмен белсенді мәдени жұмыс пен мемлекеттің қолдауының арқасында қазақ мәдениеті шетелдегі қандастар арасында сақталуда.

Бұл үдерісте Қазақстанның мемлекеттік органдарымен қатар, шетелдегі қазақ қоғамдастықтары ұйымдастыратын білім беру бағдарламалары мен мәдени іс-шаралар басты рөл атқарады. Тұлғаны сақтаудың маңызды элементі – қазақ тілін шетелдік мектептер мен мәдени орталықтарда оқыту. Осылайша Өзбекстанда жастар арасында қазақ тілін, салт-дәстүрін қолдайтын бірнеше қазақ мектептері бар.

Тілдік және білім беру бағдарламаларымен қатар студенттер мен өнер қайраткерлерінің алмасу бағдарламалары, қазақ мәдениетіне арналған фестивальдар мен көрмелер сияқты бірлескен мәдени жобалар маңызды рөл атқарады. Бұл бастамалар мәдени бірегейлікті сақтап қана қоймай, оны Қазақстаннан тысқары жерлерде де таратуға мүмкіндік береді, әлемдік қоғамдастықтың назарын қазақ мәдениетінің байлығы мен бірегейлігіне аударады.

Диаспоралар трансшекаралық сауданы кеңейтуде, ұлттық бірегейлікті нығайтуда және шетелде мәдени бастамаларды ілгерілетуде маңызды рөл атқарады. Дүниежүзілік тәжірибе диаспоралардың экономикалық процестерге белсенді араласуы сыртқы экономикалық байланыстарды дамытуға айтарлықтай ықпал ететінін көрсетеді. Сонымен қатар, мәдени бастамаларды БАҚ қолдауы туған жермен байланысты сақтай отырып, мәдени тамырларды сақтауға және нығайтуға көмектеседі.

 

Сұлтан Биманов

inbusiness.kz

Qazalem аударма